flora & faunacolumn flora en fauna

Column Flora en Fauna in de Haarlemmermeer

Sinds 2006 heeft Franke van der Laan in de Hoofddorpse Courant deze column gepubliceerd. Eerst wekelijks, later om de 2 weken. Hiernaast kunt u de meest recente columns opvragen, hieronder kunt u columns zoeken in het archief.

Bilobella Springstaart

op 01 april 2019.

Deze column schrijf ik nu 13 jaar vanaf mei 2006 en nog steeds zijn er hele familiegroepen aan planten en dieren, waar ik nog geen lid van behandeld heb. Deze week kwam er een bijzondere soort van de springstaartenfamilie op mijn pad. In Nederland zijn daar een paar honderd soorten van bekend. Bilobella is knalroze en heeft zoals de meeste springstaartsoorten geen Nederlandse naam. Weinig mensen kennen springstaarten. Het zijn primitieve insecten die meestal in de strooisellaag leven van rottend plantenmateriaal en schimmels. Ze zijn allemaal vrij klein: tussen de 0.1 mm en een paar mm, maar er zijn er onvoorstelbaar veel van. In een liter tuingrond of plantenaarde kunnen duizenden exemplaren leven! Ze vormen daarmee een belangrijke en bijna onuitputtelijke voedselbron voor de meeste kleine dieren en insecten die wij met het blote oog kunnen zien. Met de mieren hebben ze gemeen dat het er zo veel zijn dat ze vechten om de eerste plaats in het hoeveelheid biomassa die ze op aarde vertegenwoordigen als diergroep!

Bijzonder

Springstaarten vallen uiteen in 2 groepen. Bilobella hoort tot de trage bolvormige groep. De meeste springstaarten zijn langwerpig van vorm en hebben naast de drie paar gewone poten een set extra poten die vergroeid is tot een vork die onder hun lichaam vastgezet kan worden. Daar kunnen ze spanning mee opbouwen, waardoor ze bij gevaar met een katapultachtige sprong ver weg kunnen schieten. De bolle springstaarten zoals Bilobella missen deze springvork meestal, maar hebben wel andere kenmerken gemeen zodat ze toch tot dezelfde familie gerekend worden.

Waar

Springstaarten komen wereldwijd voor op alle continenten. Ze leven in de bodem in vochtige rottende strooisellagen. Maar ze kunnen ook op oppervlaktewater voor komen en daarop lopen. De opvallend roze gekleurde Bilobella soort is pas in 2007 in Nederland voor het eerst gevonden onder oude schors van populieren en nu dus ook al hier. Mogelijk weer een gevolg van klimaatverandering.

Opvragen Oudere Columns

Hieronder kunnen alle tot dusver verschenen columns opgevraagd worden.
U kunt deze selecteren en sorteren op categorie, onderwerp, het jaar en de tijd van het jaar. Combinaties zijn ook mogelijk.

SELECTIEMENU; selecteer op:

thumb	categorie:	titel:	datum:	maand:
	insecten	Bilobella Springstaart	1 apr 2019	apr
Deze column schrijf ik nu 13 jaar vanaf mei 2006 en nog steeds zijn er hele familiegroepen aan planten en dieren, waar ik nog geen lid van behandeld heb. Deze week kwam er een bijzondere soort van de springstaartenfamilie op mijn pad. In Nederland zijn daar een paar honderd soorten van bekend. Bilobella is knalroze en heeft zoals de meeste springstaartsoorten geen Nederlandse naam. Weinig mensen kennen springstaarten. Het zijn primitieve insecten die meestal in de strooisellaag leven van rottend plantenmateriaal en schimmels. Ze zijn allemaal vrij klein: tussen de 0.1 mm en een paar mm, maar er zijn er onvoorstelbaar veel van. In een liter tuingrond of plantenaarde kunnen duizenden exemplaren leven! Ze vormen daarmee een belangrijke en bijna onuitputtelijke voedselbron voor de meeste kleine dieren en insecten die wij met het blote oog kunnen zien. Met de mieren hebben ze gemeen dat het er zo veel zijn dat ze vechten om de eerste plaats in het hoeveelheid biomassa die ze op aarde vertegenwoordigen als diergroep! Bijzonder Springstaarten vallen uiteen in 2 groepen. Bilobella hoort tot de trage bolvormige groep. De meeste springstaarten zijn langwerpig van vorm en hebben naast de drie paar gewone poten een set extra poten die vergroeid is tot een vork die onder hun lichaam vastgezet kan worden. Daar kunnen ze spanning mee opbouwen, waardoor ze bij gevaar met een katapultachtige sprong ver weg kunnen schieten. De bolle springstaarten zoals Bilobella missen deze springvork meestal, maar hebben wel andere kenmerken gemeen zodat ze toch tot dezelfde familie gerekend worden. Waar Springstaarten komen wereldwijd voor op alle continenten. Ze leven in de bodem in vochtige rottende strooisellagen. Maar ze kunnen ook op oppervlaktewater voor komen en daarop lopen. De opvallend roze gekleurde Bilobella soort is pas in 2007 in Nederland voor het eerst gevonden onder oude schors van populieren en nu dus ook al hier. Mogelijk weer een gevolg van klimaatverandering.
	planten	Grote keverorchis	18 mrt 2019	mrt
4^e groeipek grote keverorchis in Haarlemmermeer Afgelopen vrijdag en zaterdag was het Nldoet, waarbij een hartverwarmend aantal mensen en vooral bedrijven vrijwillig de handen uit de mouwen steken om er samen iets leuks van te maken. Bij stichting MEERGroen is het elke dag van het jaar Nldoet en dus deden we met 16 locaties mee. Sommige van de 32 MEERGroen projecten hebben wekelijks aandacht nodig, maar een aantal kunnen met 1 beurt toe. Daarbij horen de orchideeënweides van de Groene Weelde en het Groene Carre, die we elk voorjaar maaien en van zaailingen ontdoen, die de orchideeën verdringen. Als je dat al 10 jaar doet is het leuk om (positieve) trends te ontwaren als resultaat van het beheerwerk. Bijzonder En die trends zijn er volop. We troffen in de Groene Weelde de 4^e groei plek van de Grote Keverorchis aan. In de amfibieënkuil van het Groene Carre zuid is de situatie nog mooier: daar staan inmiddels meer dan 25000 moeraswespenorchissen, 5000 rietorchissen en 20 brede wespenorchissen. Maar daarnaast is er door het beheer een explosie van andere leuke soorten ontstaan: 8000 parnassia, 3 soorten duizendguldenkruid, 3 soorten ogentroost, rondbladig wintergroen en nog 30 andere rode lijst soorten. Waarom komen die hier voor: arme zandgrond, kalk, brakke kwel en een wisselend niveau van de waterstand: iets waar de ‘standaard’ planten in ons land niet van houden maar waar de oorspronkelijke en dus zeldzame soorten goed bij gedijen. Veel Nederlandse orchideeën ontlenen hun naam aan een insect. Dat komt omdat ze ontdekt hebben dat insecten hun maatjes vinden met sexgeurstoffen. En die maken ze na zodat die insecten met de bloemen paren en dat werkt probaat! Waar Bij de Big Spotters Hill groeide eerst alleen de rietorchis. Daar kwamen in de loop van tijd de brede wespenorchis en de moeraswespenorchis bij en dit jaar ontdekten we de eerste grote keverorchissen: en wel meteen een stuk of 200 of meer ( foto). Daarmee is dit naast oorspronkelijke locaties van het Wandelbos Hoofddorp, De Heimanshof en het Haarlemmermeerse Bos de 4^e bekende locatie. De bloei is in mei.
	vlinders	Gehakkelde Aurelia	6 mrt 2019	mrt
We hebben net een week record warm weer achter de rug. Die week met temperaturen van boven de 20 graden in februari gaf ook een explosieve ontwikkeling te zien van activiteit in de natuur: vroeg bloeiende planten, zingende vogels en een keur aan insecten die een maand eerder dan gebruikelijk actief werden. Van die insecten zijn de dagvlinders opvallende en vrolijke verschijningen. Naast de citroenvlinder, die altijd een van de eerste is, zag ik ook verschillende gehakkelde aurelia’s. Deze gehakkelde aurelia’s’ zijn oranjerood gekleurd en hebben opvallende inkepingen in hun vleugelranden, die hen helpt om er als verdord blaadje uit te zien en zo predatie door vogels te vermijden. Bijzonder Met de kleine vos, de atalanta en de dagpauwoog heeft de gehakkelde aurelia zijn voornaamste waardplant gemeen: de grote brandnetel. Maar de rups van deze soort leeft ook wel op de hop, of de ruwe iep, de berk. Die brandnetel is trouwens pas recentelijk zijn voornaamste waardplant geworden. En er verandert meer bij deze soort. 20 jaar gelden kwam deze soort niet off nauwelijks in de Haarlemmermeer en West-Nederland voor en tegenwoordig is hij een van de meest algemene soorten. De gehakkelde aurelia heeft in Nederland meestal 2 generaties. De overwinterende eerst generatie is meestal donker van kleur en de zomergeneratie is meestal lichter. Beide generaties hebben op de buitenvleugels een witte c of komma bij dichtgeslagen vleugels. Waar De vlinder komt voor in vrijwel heel EurAzie tot en met China, Korea en Japan en in Noord-Afrika . De soort komt voor tot 2000 meter boven zeeniveau. De areaalgrens van de gehakkelde aurelia is behoorlijk variabel. Door de tijd heen vinden flinke verschuivingen plaats. De laatste jaren schuift het voorkomen op naar het noorden onder invloed van de klimaatverandering. Deze verschuivingen zorgen voor fluctuaties in het voorkomen in landen dicht tegen de areaalgrens, zoals Nederland en Groot-Brittannië
	paddenstoelen	Harslakzwam	27 feb 2019	feb
Bij het werken kwam er deze week uit het gras een gigantische paddenstoel tevoorschijn. Hij woog ca 5 kilo en was aan n de bovenkant diep en veel gelobd. Aan de onderkant zat hij met 2 stelen in de grond (Niet in een stam). De hele onderkant bestond uit buisjes en dus niet uit plaatje zoals de meeste paddenstoelen. Het meest opvallende aan deze reus, behalve zijn grootte was dat de hele bovenkant glimmend kastanjebruin was. Het leek wel een kruising tussen een biefstukzwam en een platte tonderzwam. Omdat het ook een nogal zeldzame soort betrof kostte het wel enige moeite en tijd om op de soort naam te komen. Het bleek een Harslakzwam. De vruchtlichamen van de lakzwammen zijn breed gelobd en hechten zich aan boomstammen. Vaak leven ze als parasiet tot de boom afsterft, waarna verder leen van het dode hout. Sommige lakzwammen zijn zwakteparasieten, wat wil zeggen dat ze voornamelijk op verzwakte boomsoorten groeien. Het geslacht dankt zijn naam aan het feit dat het oppervlak van veel soorten gelakt lijkt ( foto). Bijzonder Lakzwammen kunnen op tal van boomsoorten groeien zoals Els, Berk, Beuk en Eik, toch zijn ze betrekkelijk zeldzaam. Sinds meer dan 3.000 jaar worden ze gebruikt in de Chinese geneeskunde. Omdat de zwammen ook in Azië zeldzaam zijn, mochten ze alleen gebruikt worden om de keizer en mensen van adel te genezen. Pas sinds een jaar of 30 slaagt men erin om lakzwammen te kweken. Lakzwammen bevatten ganodermazuren: deze zorgen voor een verlaging van het cholesterolgehalte in het bloed. De zwammen bezitten ook verschillende stoffen die het immuunsysteem versterken en de groei van tumoren verhinderen. En men vond een stof die de bloedvaten verwijdt. Wereldwijd zijn 80 soorten bekend, waarvan 3 in Nederland: de gesteelde lakzwam, de waslakzwam en de harslakzwam Waar De Harslakzwam groeit aan de voet en op stronken van oude eiken (tamme kastanje, iep) in parken, oude lanen en landgoederen op zand, soms op klei.
	planten	Groot Hoefblad	3 feb 2019	feb
Door de sneeuw en temperaturen rond nul graden hebben veel mensen het idee dat er buiten niets gebeurt en blijven ze rond de kachel hangen zowel in huis als op het werk. Dat is jammer want er is een permanente cyclus aan de gang in de natuur van planten en dieren die hun tijd en plaats zo zoeken dat ze geen of minder last hebben van concurrenten. Over die ontwikkelingen in de natuur bestaat zelfs een heuse wetenschap met de naam Fenologie: Harry Potter fans zouden dit vertalen als de leer van het verschijnselen. Bekende wintersoorten die nu al bloeien zijn sneeuwklokjes, winterakonieten en wilde krokussen. Weinig mensen weten dat er wel 1100 soorten sneeuwklokjes bestaan en dat de grote sneeuwklok al rond kerst bloeit. Een soort die al in november bloeit en bij kerstrozen hoort is het stinkend nieskruid. In De Heimanshof zeggen we daarom wel eens dat ons voorjaar in november begint en eindigt in oktober. Van de echte kruiden is longkruid meestal de eerste bloeier (en dat is dus geen ‘nog-bloeier’ zoals dag koekoeksbloem, madeliefje of beemdkroon, die pas stoppen met bloeien als ze dood vriezen). Maar dit jaar werd longkruid op achterstand gezet door het Groot Hoefblad. Bijzonder Groot Hoefblad kan alleen bestaan als er ook een Klein Hoefblad bestaat. Groot Hoefblad bloeit nu al en heeft roze bloemen. Klein hoefblad bloeit meestal ergens in maart en heeft gele bloemen. Bij beide bloemen komen de bladeren pas na de bloemen. Die van Groot Hoefblad bladeren kun je als een paraplu gebruiken en hebben stelen van meer dan een meter. Vele mensen verwarren ze met rabarber. Maar dat is een lid van de zuring familie waarvan je de stelen kunt eten. Dat zou ik niet aanraden bij Groot Hoefblad. Waar Zowel Groot als Klein Hoefblad hebben wortelstokken en houden van zonnige plekken Daarbij heeft Groot Hoefblad een voorkeur voor meer vochtige voedselrijke terreinen, bv slootoevers en Klein Hoefblad is een echte pionier die ook op voedselarme zandvlaktes en bouwterreinen massaal op kan komen.
	kleine dieren	Marters	21 jan 2019	jan
Roofdieren spreken meestal tot de verbeelding. Maar in onze stedelijke omgeving is het voor hen niet makkelijk om te overleven. Eten is er vaak wel, maar o, o, o al die wegen en auto’s. Daarom is het best bijzonder dat er ook in de ‘strakke’ Haarlemmermeer nog vrij veel roofdieren leven. Het aantal soorten neemt zelfs toe. Dat is met name het geval met vossen waarvan er dan ook jaarlijks een stuk of 5 worden doodgereden. Naast vossen komen er 4 of 5 soorten marters voor. Wezels zijn daarvan de kleinste soort. Die leeft van muizen door in muizenholletjes binnen te gaan. Katten zijn naast auto’s zijn voornaamste vijand. De afgelopen tijd kreeg ik 2 meldingen van hermelijnen. Eentje zag ik zelf ik het Haarlemmermeerse bos op konijnenjacht. De andere leefde langs de Rijnlanderweg. De meest algemene soort is de bunzing. Zoals alle roofdieren houd die van rommelerven en –tuinen. Jaarlijks vind ik wel 3 –5 doodgereden exemplaren. Voor kerst kreeg ik een melding uit de bebouwde kom van Hoofddorp en m.b.v. een wildcamera maakte ik bijgesloten foto van een vrouwtje, die daar al jaren in de tuin woont. Het bijbehorende filmpje staat in vlog 35 op youtubekanaal st.meergroen. Bijzonder Tegelijkertijd met de bunzing zat er in Rijsenhout een steenmarter in het plafond van een bewoond huis. Dat was de 2^e melding sinds 2017 in Hoofddorp. Dit exemplaar of stelletje (gedurende de zomer was er ‘gezellig’ veel herrie) is verhuisd voor we er beelden van konden nemen. Wie in Rijsenhout en omgeving weet waar hij/ze terecht gekomen zijn sinds kerst? En dan zijn er meldingen die zouden kunnen wijzen op een boommarter. Bv langs de Ijweg in Hoofddorp en het Haarlemmermeerse bos, maar ook die zijn niet bevestigd met een duidelijke foto of film. Ook daarover krijgen we graag een melding als iemand wat gezien of gehoord heeft. Waar Marters komen in de hele polder voor, zowel in het buitengebied als de bebouwde kom. Voor liefhebbers van deze dieren: zorg voor rommelige plekjes en tuinen. Eten is er meest wel genoeg.
	insecten	Kaneelwants	30 dec 2018	dec
Het is al weer een tijdje geleden, dat ik van Janet Bakker een melding kreeg van een oogstrelende aanwinst van onze polderfauna. Die foto wil ik u niet onthouden: het gaat om 2 kaneelwantsen op een Verbena of Baardbloem in Cruquius. 2018 was voor warmteminnende insecten een goed jaar. Of de planten ook zo blij waren en voldoende vocht en energie voor nectar en stuifmeel hadden, durf ik te betwijfelen. Maar daar hebben wantsen i.t.t. bijen, wespen, zweefvliegen en vlinders geen boodschap aan. Het hoofdkenmerk van wantsen is dat ze een steeksnuit hebben, die ze in plantencellen of –vaten prikken om daar sappen uit te zuigen. Niet alleen in nectar zit suiker, ook bladeren produceren suikers. Een bekende soort die veel suikers maakt is de Linde. En bladluizen (ook verwant aan wantsen) zuigen die vloeistof op. Omdat er meer dan genoeg suikers beschikbaar zijn, maar slechts een kleine concentratie eiwit, pompen die bladluizen er met z’n allen liters suikerwater door heen. Meestal tot genoegen van mensen die hun auto daaronder parkeren. Bijzonder Kaneelwantsen hebben een voorkeur voor planten met sterke of zelfs giftige stoffen. Ook Verbena’s hebben zo’n sterke smaak, net als toortsensoorten, heide en allerlei andere heesters. Naast de suikers en eiwitten waar de kaneelwants van leeft, neemt hij ook die stoffen op. Dat kan deze soort zonder er zelf last van te hebben. Dat doen meer soorten bv de Jacobsvlinder die gifstoffen van kruiskruiden opneemt. Door die stoffen smaakt zo’n insect smerig en laten vogels en andere rovers het wel een 2e keer uit hun hoofd om ze te eten. Om die reden zijn felle kleuren van een insect vaak een teken om ze NIET te eten. Dat gaat op bij lieveheersbeestjes, de zebrarups van de Jacobsvlinder, etc. De kaneelwants heet zo, omdat hij bij verstoring een geurstof afgeeft die (voor ons) juist weer heel lekker ruikt: kaneel. Maar dat zal voor predatoren wellicht anders zijn. Waar De kaneelwants houdt van droge warme plekken zoals duinen en heide. Zoals veel soorten lift hij mee op de klimaatverandering van Zuidelijk naar Noord-Europa.
	kleine dieren	Alpenwatersalamander	16 dec 2018	dec
Er komen in Nederland een stuk of 10 salamandersoorten voor. In de Haarlemmermeer kende ik alleen de kleine watersalamander. Maar vorige week werd ik verrast met een goed gedocumenteerde vondst van een alpenwatersalamander uit Nieuw-Vennep (Zie foto van Axel Gundarson). De kleine watersalamander is met name bruin gekleurd. De alpenwatersalamander heeft vooral blauwe tinten en altijd een oranje buik zonder vlekken. Bijzonder De alpenwatersalamander is sterker aan water gebonden dan andere salamanders. Hij is honkvast en blijft dichtbij water. Tijdens de paartijd zijn alpenwatersalamanders zowel dag– als nachtactief steeds in het water. Buiten de paartijd zijn ze ook op het land te vinden. Ze zijn dan nachtactief en verstoppen zich overdag. Hij overwintert op het land of in modder en na ontwaken wordt direct het water opgezocht. Er is zoals bij alle salamanders geen echte paring; het mannetje zet een zaadpakketje af dat wordt opgenomen door het vrouwtje. Het vrouwtje legt dan in een paar dagen tot 250 eitjes. Die vouwt ze één voor één tussen de blaadjes van waterplanten. Doordat de ei-omhulsels kleven, blijft het blad zitten en zijn de eitjes gecamoufleerd. Nadat een jonge salamander het water verlaat duurt het nog 2 – 3 jaar voordat hij volwassen is. Pas dan keert hij terug naar het water om zich voort te planten en kan dan meer dan 20 jaar oud worden. Net als andere watersalamanders komt neotenie voor waarbij volwassen dieren larvale kenmerken behouden zoals een visachtige staart en uitwendige kieuwen. Waar De alpenwatersalamander komt alleen in Europa voor, van Denemarken tot Griekenland, en bij een zeeniveau tot 2500 meter hoogte. In Nederland komt hij vooral voor in Limburg en Brabant, maar ook van elders zijn waarnemingen bekend. Het is een niet bedreigde soort, maar is wel streng beschermd. De salamander heeft een brede voorkeur voor loofbossen, naaldbossen en gemengde bossen. Ook in vijvers en met water gevulde karrensporen kan de soort worden aangetroffen. Het water moet visvrij en liefst helder zijn en stilstaand tot langzaam stromend.
	insecten	Citroenlieveheersbeestje	2 dec 2018	dec
Recentelijk hebben we in een aantal wijken van Hoofddorp het beheer van het openbaar groen gekregen. Daarbij gaat het om het betrekken van de buurt en het biodiverser maken. Een van die projecten is de IItochtzone in Overbos en Floriande. Sinds 2007 werken we daar al regelmatig aan de ontwikkeling van orchideeën weides, akkerkruidenvakken (meest opvallende soort: klaproos) en bloemrijk grasland. Maar vanaf nu kunnen we voluit gaan om het maximale ecologische, sociale en recreatieve rendement eruit te halen. Sinds 1 september is er al volop gemaaid, gehooid, gefreesd en gezaaid. Behalve het grootschalige werk door tractoren is er ook veel handwerk. Zo staan er veel notenbomen en vruchtbomen. Vele daarvan moeten regelmatig vervangen worden omdat de grond bij de aanleg van de wijk zo dichtgereden is dat de wortels niet kunnen gedijen. Bij een 18-tal van de recentelijk vervangen exemplaren zijn er plastic kuipen aangebracht om extra water te kunnen geven. In die kuipen kan niet gemaaid worden en bij het handmatig wieden kwam er een leuke verrassing te voorschijn: Bijzonder In de gemaaide velden is er geen beschutting, maar de kuipen met de uitbundige kruiden daarbinnen hebben die beschutting wel. Per kuip troffen wij tussen de 500 en 1000 citroenlieveheersbeestjes aan. Totaal tegen de 20.000 stuks (foto detail + inzet). Die proberen daar te overwinteren. Citroenlieveheersbeestjes of 22 stippelige lieveheersbeestjes zijn 3 – 4 mm groot en heldergeel met 22 zwarte stippen. Ze leven in tegenstelling tot de meeste soorten lieveheersbeestjes niet van bladluizen, maar van meeldauw. Meeldauw is een schimmel die op blad ontstaat als de conditie van de planten achteruit gaat bv aan het einde van het seizoen of bij droogtestress. Natuurlijk hebben we na het wieden en de ontdekking de kuipen weer afgedekt met los hooi. Lieveheersbeestjes hebben een felle waarschuwingskleur omdat ze een onaangenaam vocht kunnen afscheiden als ze opgegeten worden. Waar Citroenlieveheersbeestjes leven op veel soorten kruiden en bomen.
	vogels	Houtsnipinvasie	20 nov 2018	nov
Het is volop herfst en ook hier beginnen de temperaturen te dalen. Dat is veel sterker het geval in Scandinavië en Rusland. En daarom zijn er sinds oktober massale volks verhuizingen aan de gang onze kant op. Misschien heeft u ze ook gehoord en gezien, de kramsvogels (geluid: tsjak-tsjak) en de koperwiek (geluid: ieezz) zijn met miljoenen uit de toendra gekomen en eten onze bessenstruiken leeg. Ook op het water wordt het vol: niet de wilde eend maar de smient is inmiddels de meest algemene eend in het land. En dan is er de houtsnip. Deze bosvogel trekt massaal naar het zuiden met als bestemming Frankrijk of Spanje en als hij moe of hongerig is zoekt hij een plekje om de dag door te brengen. Daarbij ziet hij onze tuinen als een ’bos’. Het is een prachtig dier met sublieme schutkleuren ( foto). Op die schutkleuren vertrouwd hij tot het bijna te laat is. Bijzonder En als iemand door z’n tuin loopt, is de 2^e overlevingsstrategie om als een kanonskogel weg te vliegen. Dat gebeurde mij deze week al een keer of 5 op verschillende plekken. Maar ik kreeg ook treurige foto’s doorgespeeld: Als dat in de tuin naar de schuur lopen in de avond gebeurt en we als rechtgeaarde Nederlander de gordijnen open laten, dan ziet zo’n houtsnip het verlichte raam als een opening in het ‘bos’ en knalt hij met 100 km per uur tegen de ruit aan. En dat levert meestal een gebroken nek op. Deze vogels uit diepe bossen zien op hun trek voor het eerst mensen. En ze weten niet hoe ze er mee om moeten gaan. De houtsnip op de foto bleef 25 keer proberen door het gaas van m’n hek te vliegen zodat ik hem kon vangen met de hand. Waar Houtsnippen broeden in Polen of Rusland en niet of nauwelijks in Nederland. In oktober en november zijn ze algemene doortrekkers. Daar wordt nog eens 60 % van de dieren afgeschoten door jagers die er trots op zijn zo’n ‘kanonskogel’ te raken. En de rest van de populatie komt in maart weer langs, met weer raamslachtoffers , maar minder omdat er veel minder dieren over zijn.
	planten	Mariadistel	6 nov 2018	nov
Afgelopen week kreeg ik een foto van een plant uit Lijnden, die spontaan verschenen was bij huizen naast de net afgebroken A9. Soms kosten deze vragen weken zoek werk, maar dit was gemakkelijk: mariadistel (foto). Distels hebben geen aaibaar imago, maar dat is niet terecht. Er komen in Nederland wel een stuk of 15 soorten distels voor en daar zijn prachtige soorten bij en soorten met medicinale en eetbare toepassingen. Wat denkt u bv van de grootste distel soort: de kardoen die ook een streekproduct uit de Haarlemmermeer was en verwant aan de artisjok met bloemen van een kilo en nerven van een kilo die gebleekt gegeten worden. Ook van de moesdistel die aan oevers groeit is het (jonge) blad goed eetbaar. Bijzonder Net als de Italiaanse aronskelk heeft de Mariadistel op zijn blad witte nerven, die de plant tot een sieraad in bermen en tuinen maakt. Het verhaal hierbij is dat deze nerven wit zijn geworden door melkdruppels van Maria: je moet het maar verzinnen! Het (jonge) blad is als groente eetbaar en er zijn nogal wat geneeskrachtige mogelijkheden: De geneeskrachtige werking zit vooral in de zaden. Die bevatten een vettige stof, die op veel manieren geëxtraheerd en ingenomen kan worden en die bv de enige werkzame stof tegen vliegenzwam– en groenknolammonietvergiftiging is. Mariadistelextracten hebben ook een gunstige werking op de lever bij leververvetting, levercirrose, hepatitis, geelzucht en op de galproductie. Het is een van de weinige kruiden die in staat is om celvernieuwing in de lever te bewerkstelligen. Verder werkt het gunstig bij aambeien, spataderen te lage bloeddruk. Het verhaal van Maria kan samenhangen met het feit dat er ook een gunstige invloed is geconstateerd op melkproductie. Waar De Mariadistel is een eenjarige niet invasieve soort die oorspronkelijk uit het Middellandse zee gebied komt, net als de wegdistel, maar die met de klimaatverandering steeds meer oprukt en een sierlijke aanvulling van de inheemse flora is.
	bomen	De Vijg	22 okt 2018	okt
De druif en de vijg uit het Middellandse Zee gebied zijn inmiddels ingeburgerde soorten geworden. Met de vijg heb ik iets na 6 jaar in Italië gewoond te hebben. Terug in Nederland heb ik een jaar of 15 naar rassen gezocht die ook hier in de buitenlucht grote rijpe vijgen produceren. En poging nr 6 maakt inmiddels een jaar of 4 naar grote tevredenheid vijgen van een ons. Een van de redenen dat ik een zwak voor de vijg heb, is dat hij net als de framboos 2 oogsten per jaar geeft. In Italië in juni en in oktober. En de vruchten zijn (vers) om je vingers bij af te likken. In Nederland komt de juni oogst meestal half augustus los en de oktober oogst bevriest aan de boom(maar dit jaar niet) Bijzonder Als herinnering aan de Italië tijd heb ik in 1985 een wilde (niet veredelde) vijgen zaailing uit mijn tuin in Rome meegenomen. Eerst 7 jaar in Amsterdam, toen 3 jaar in Badhoevedorp en sinds 1996 in Hoofddorp. Pas in Hoofddorp ging hij zo groeien dat hij te groot werd. Bijzonder van vijgen is dat ze het, i.t.t. bijna alle andere boomsoorten, prima lijken te vinden om verplant te worden. Dus als struik van 4 m hoog ging hij weer op transport naar m’n tuin in het Dr. Nanningbad. Daar staat hij nu minstens 15 jaar en is een struik met 4 stammen van 15 cm diameter geworden en 6 m hoog en 8 x 8 m breed (foto). En nog nooit heeft deze boom een eetbare vrucht geproduceerd… tot dit jaar. Vorige week gleed en glibberde ik tot m’n verbazing uit en raapte vervolgens 15 kilo overheerlijke vijgen op. En om de 3 dagen komt daar weer 10 kilo bij. Totaal zal het zo’n 50 kilo worden. De juni oogst heb ik gemist, maar nu de oktober oogsten gelijk vallen lijkt het erop dat onze zomers (in een periode van 5 – 10 jaar) Mediterraan zijn geworden. Waar De vijg is een bergboom die zich met z’n wortels in spleten tussen stenen wringt op de meest onmogelijke plekken. Er zijn 10tallen veredelde rassen die het ook goed doen in gewone tuinen mits de grond niet te nat en liefst een beetje kalkrijk is.
	bomen	Kweepeer en merels	8 okt 2018	okt
Nog nooit heb ik zoveel reacties op een column gekregen als de vorige over merelsterfte. Helaas niet genoeg om duidelijkheid te krijgen of dat Usutuvirus overal heeft toegeslagen. Het is wel opvallend dat ik over de buxusrupscolumn (met alternatief!), waar duizenden tuintjes door verruïneerd zijn geen enkele reactie kreeg, noch over mollensterfte. Deze week de Kweepeer, want die is nu oogstrijp. Dat kun je detecteren met je neus. De keiharde kweepeer gaat dan nl zo lekker ruiken, dat een vrucht genoeg is in de wc of auto als luchtverfrisser! De kweepeer komt meer voor dan menigeen denkt. Er bestaan 2 typen: appelvormige soorten (waarvan het sierstuikje in gemeente plantsoen met rode bloemen en gele appeltjes een voorbeeld is) en de peervormige types, die vaak in bomen en stuiken tot een hoogte van 3-4m groeien. Bijzonder De kweepeer stond vroeger in elke (boerderij)tuin. Hoewel zijn vruchten keihard zijn en niet zo te eten, werd hij veel gebruikt in allerlei gerechten. Het woord marmelade is zelfs afgeleid van het(Portugese) woord kweepeer: Marmelo. De kwee bevat nl veel pectine om jam dikker te maken. Zoals veel andere soorten als de kruisbes en de mispel is de kweepeer in onze gemakscultuur een vergeten soort fruit geworden. In alle boomgaarden die wij aanplanten, zetten we een of meer kweeperen. Dat zijn vaak de enige bomen waarvan het fruit het haalt tot rijpheid! (De andere soorten appels, peren en pruimen worden meestal al onrijp geplukt en na een hap (teleurgesteld) weggegooid en dat 500‑1000 keer!). De kweepeer draagt meestal zeer rijk en elk jaar weer. In een aantal bomen moesten we dit warme jaar de takken ondersteunen om ze niet te laten breken (foto). Wij gaan kweeperentaart en jam maken. Wie het ook wil proberen kan in ons winkeltje op Park 2020 een paar vruchten komen halen zolang de voorraad strekt. Waar De kweepeer komt oorspronkelijk uit de Kaukasus (wet als walnoot, perzik en mispel). Hij gedijt goed op een neutrale bodem en houdt van zon.
	vogels	Merel (sterfte?)	24 sep 2018	sep
De aanleiding voor deze column is het feit dat ik normaliter 10 – 12 merels rond mijn huis heb die de druiven van onze gevel plunderen. Dit jaar is niet alleen een uitzonderlijk goed (zoet) druivenjaar, er wordt ook helemaal niet van gegeten, terwijl ze voor de zomer wel de bessenstruiken leeg aten. Dat geeft mij het angstige gevoel dat de gevreesde Usutu merelziekte vanaf half augustus de Haarlemmermeer bereikt heeft. Graag reacties van lezers of dit kunnen bevestigen of andere ervaringen hebben. Het Usutu-virus komt uit Afrika en wordt verspreid door muggen. Het virus is via trekvogels naar Europa overgebracht, waar het 2001 voor het eerst opdook in Oostenrijk. Vanuit daar verspreidde het zich over Europa. Meer dan 300.000 vogels stierven in Duitsland in 2012. In sommige Duitse steden was de sterfte zo massaal dat de merels praktisch verdwenen uit de tuinen en parken. In 2016 bereikte het zuid-oost Nederland. Bijzonder De merel is een van de meest algemene zangvogels in Nederland en zeker in stedelijk gebied. Maar dit was niet altijd zo. Tot ca 1900 was de merel een schuwe bosvogel. Ze leefden teruggetrokken in dichte loofbossen van Europa. Bij het kleinste teken van gevaar trokken ze zich in het dichte kreupelhout terug en waarschuwden ze met hun typische alarmroep de andere bosbewoners. Ze hebben zich echter ontwikkeld tot cultuurvolgers en komen nu vrijwel overal in tuinen voor. Merels zijn alleseters en voeden zich met wormen, insecten, bessen, brood, zaden, afval en diverse soorten vogelvoer. De merel is een uitbundige zanger en zingt vaak vanaf een hoog punt. Het mannetje zingt vanaf februari, vooral ’s morgens, ’s avonds en bij regen. Waar De merel komt van nature voor ten zuiden van de poolcirkel in heel Europa en grote delen van Azië. Elders is de merel ook uitgezet. In Australië en Nieuw-Zeeland wordt hij gezien als een plaag. Afgezien van de noordelijkste populaties zijn merels meestal geen trekvogels.
	insecten	Steenrode heidelibel	23 aug 2018	aug
Libellen zijn er in soorten en maten. De meest algemene kleine soorten heten waterjuffers. Die vouwen hun vleugels samen boven hun lichaam als ze zitten. De grootste soorten van wel 8 cm groot, heten glazenmakers. Dat komt omdat ze hun vleugels breeduit hebben als ze zitten, net zoals de glazenmakers uit de middeleeuwen het glas op hun rug droegen bij aflevering. En dan zijn er de meer gedrongen ‘middensoorten’ die in grootte tussen de juffers en de glazenmakers inzitten. De meest algemene daarvan in onze regio is de oeverlibel, waarvan de mannetjes blauw zijn en de vrouwtjes geel en er is een groep van rode soorten die heidelibellen genoemd worden. Bijzonder Ook de midden soorten dragen hun vleugels bij zitstand breeduit. Wereldwijd zijn er ongeveer 70 soorten, waarvan er 10 in Nederland voorkomen, waarvan er 6 nogal zeldzaam zijn. Hoewel je dat niet zou verwachten, komen heidelibellen op veel plekken voor en niet alleen op heide terreinen. Er zijn 4 vrij algemene soorten, die dit jaar waarschijnlijk door de hoge temperaturen extra algemeen zijn: de zwarte heidelibel die zoals de naam zegt zwart is, de bloedrode heidelibel, de steenrode heidelibel en de bruinrode heidelibel. Het zijn de volwassen manentjes die rood zijn. De vrouwtjes en jonge mannetjes zijn geel, oranje of bruin. Op de foto staat een mannetje van de steenrode heidelibel. Het onderscheid tussen de soorten is vaak niet zo makkelijk. Maar op de foto is te zien dat de poten niet egaal zwart zijn (bloedrode heidelibel), maar gestreept. Dus het is een mannetje steenrode heidelibel. En deze was ver van de heide, gewoon in de Haarlemmermeer te vinden. Waar Bruinrode en steenrode heidelibellen zijn algemeen bij allerlei stilstaande wateren en niet zelden komen beide soorten op dezelfde plek voor. De bruinrode heidelibel heeft een lichte voorkeur voor watertjes met weinig vegetatie op de zandgronden en Oost– en Zuid Nederland, terwijl de steenrode heidelibel algemener is bij sterker begroeide wateren op de veengronden in West– en Noord-Nederland.