In De Heimanshof is er volop Gewoon speenkruid te vinden. De heldergele bloemblaadjes begroeten de zon in het voorjaar. Onze Diederik ging op zoek naar achtergronden van de plant en ontdekte dat rond de Middellandse Zee ook Vreemd speenkruid bestaat.
Speenkruid zet meestal heel weinig zaad. Dat is eigenlijk vreemd, want de bloem bekoort niet alleen mensen, maar ook insecten die de oranje-gele pollen verzamelen en verspreiden van bloem tot bloem. In het gebied rond de Middellandse Zee zie je meer zaadzetting bij Speenkruid. Daar groeit een fertiele variant, die we in Nederland ‘Vreemd speenkruid’ noemen.
Gewoon en vreemd
Voordat de planten in bloei staan, lijken Gewoon en Vreemd speenkruid als twee druppels water op elkaar. Tijdens de bloei is er wel verschil. Bij Gewoon speenkruid staan de kroonbladen uit elkaar. Bij Vreemd speenkruid is er enige overlap. Na de bloei zie je bij Gewoon speenkruid kleine bolletjes groeien in de bladoksels. Bij Vreemd speenkruid ontbreken zulke bolletjes. Met enige oefening kun je ook aan de zaadvorming zien welke soort je voor je hebt. In De Heimanshof komt alleen Gewoon speenkruid voor op verschillende plekken langs de rand van het bos en het duin.
Speenkruid is in de Verenigde Staten een invasief onkruid dat beschouwd wordt als schadelijk en giftig. Als het vee ervan eet kan het ernstige darmklachten geven. Dit betekent niet dat speenkruid niet gegeten kan worden. Ernstige gevolgen zijn alleen te verwachten bij consumptie van vers blad na de bloei. Het jonge blad, voor de bloei geplukt, wordt aanbevolen als smakelijke salade. Na koken of drogen is zelfs het oudere blad eetbaar. Ook de ondergrondse bolletjes zijn eetbaar.
Op het menu
Bij recente archeologische opgravingen in Warmond, Almere, en Hardinxveld-Giessendam zijn verkoolde resten van speenkruid gevonden in de buurt van prehistorisch keukengerei en graan. Hieruit wordt geconcludeerd dat speenkruid in de steentijd op het menu stond. Geen slecht idee want speenkruid zit boordevol vitamine C. Het is niet ondenkbaar dat jagers en verzamelaars in het voorjaar scheurbuik kregen door een tekort aan verse groenten. Speenkruid is een uitstekende remedie.
Aambeien?
Ook de Nederlandse naam speenkruid verwijst indirect naar het medische gebruik, als middel tegen spenen aan de aars, aambeien. De wetenschappelijke redenering was eertijds dat een plantenorgaan dat lijkt op een aambei misschien wel kan helpen om aambeien te behandelen. Wie wil volhouden dat dit een waardeloze theorie is, als zou blijken dat het middel werkzaam is?
P.S. Echt lepelblad is de plant die de Hollandse scheepsartsen tijdens lange scheepsreizen kweekten op het scheepsdek, om scheurbuik te voorkomen of te genezen. Echt lepelblad is smakelijker en minder giftig dan speenkruid. In De Heimanshof staat één exemplaar van Echt lepelblad in de zoute kwelder.