Knolgerst (Hordeum bulbosum) is de grote broer van het Kruipertje (Hordeum murinum, zie onder), dat in een overbekend onschuldig kindervermaak ongemerkt door je mouw omhoog kan kruipen. In het gebied rond de Middellandse Zee, van Cadiz tot de Krim, is knolgerst een alledaagse verschijning, maar in Nederland en in de Nederlandse Flora kun je hem nergens vinden, behalve in onze heemtuin. Onze columnist Diederik deed onderzoek naar deze bijzondere plant.
Knijp in de rijpe aar en je voelt dat er geen zaad in zit. Een enkele plant van knolgerst lijkt steriel omdat eigen pollen niet worden geaccepteerd door de stempel. Liever geen zaad dan inteelt, is hierbij de moraal. Voor een heemtuin heeft dat voordelen want knolgerst woekert niet. Tegelijk is knolgerst een standvastige plant vanwege de winterharde knollen aan de stengelbasis.
Knolgerst is met veel kunst- en vliegwerk kruisbaar met cultuurgranen, en dus een mogelijke bron van ziekteresistentie tegen bijvoorbeeld het door graanboeren gevreesde gerstevergelingsvirus (dat overgebracht wordt door bladluis). Sommige bloemen van gerst of tarwe die heel voorzichtig met de hand bestoven worden zetten zaad. Dit zaad is heel zwak en moet in een soort couveuse worden opgekweekt. Slechts een klein deel van het zaad kan gebruikt worden voor resistentieveredeling.
Onderzoekers hebben bij dit arbeidsintensieve kruisingswerk ontdekt dat sommige zaden geen vader lijken te hebben. Als het stuifmeel op de stamper komt, wordt de bloem kennelijk aangezet tot zaadvorming zonder dat er een blijvende bevruchting plaatsvindt. Deze ‘prikkelbestuiving’ wordt gebruikt om de veredeling van granen te vereenvoudigen. Heel slim.
Knolgerst is hier een onderzoeksadventief: geen waarde als voedselgewas, maar wel wereldberoemd in genetisch onderzoek. Het slimme gebruik van knolgerst illustreert het algemene belang van het behoud van biodiversiteit. Er is vast nog meer te ontdekken!
Knolgerst groeit in De Heimanshof in het hooiland bij de eenstijlige meidoorn tegenover de hoek van de akker en in een grasstrook 30 meter verderop.
